Kiezen voor vrijheid

Intussen zijn we een leven ingegleden waar het aantal bedden op intensive care bepalend is of we onze geliefden mogen ontmoeten, omhelzen of begraven. Je zou voor minder in de war geraken.

We zijn gereduceerd tot onze biologie, we offeren het volle leven om het vege lijf te redden, oppert Ilja Pfeijffer, en hij linkt dit aan de afschaffing van god, religie en zingeving.

Zijn scherpe pen heeft een punt. Hij houdt zich, net als ikzelf en de meeste mensen, nauwkeurig aan de regels van de nieuwe ‘gezondheidsdictatuur’, zoals hij het noemt. Formeel toon ik burgerzin, amuseer ik mij met het maken van mondmaskers, én in mijn hoofd voel ik me vrij.
Kiezen voor vrijheid is kiezen om je hoofd en je lichaam niet te laten bezetten door angst – misschien wel een groter virus dan covid-19. Angst die tergend onophoudelijk wordt gevoed door journaals met cijfers, beelden en overlijdens. Je moet al van goede huize zijn om een evenwicht te vinden tussen onzekerheid en vertrouwen, tussen wat nodig en heilzaam is en wat overdreven of neurotisch is. Gelukkig past de menselijke soort zich heel snel aan en de meesten houden wonderwel het hoofd koel.

Ik voel me bevoorrecht, ik leid al lang een vrij solitair leven en deze crisis verandert niet zo veel. Ik geniet van de stilte en de intimiteit van contacten die inniger en anders zijn dan voorheen. Ik zal niet blij zijn als straks horden Aziaten en Amerikanen langs het Minnewater slenteren. Ik besef ook dat velen het moeilijk hebben, dat er lijden is, en ik ben dankbaar voor het dappere werk dat mensen verzetten om het leven leefbaar te houden.

Maar we schijnen te vergeten dat aan dat leven altijd een eind komt en dat het normaal is dat oude mensen sterven. De dood is altijd in ons midden en het lukt ons zelden om daaraan te wennen. Tijdens een tussenpauze van dit schrijven vind ik een dood roodborstje op mijn terras. Ik schrik en vraag me meteen af hoe zoiets kon gebeuren en wat ik ermee moet. Ik vind het tjilpen uit het nest, ‘s ochtends onder mijn slaapkamerraam, leuker dan het begraven van dit vogeltje, maar ik doe het toch.

De dood manifesteert zich altijd en overal waar het leven zich manifesteert. Midden het leven staan, is ook midden de dood staan. Overal rond je heen zie je lijdende mensen die net als jij proberen te overleven wat niet overleefbaar is. (Nico Tydemans, 1980)

Ik begeleidde veertien online meditaties afgelopen maand, en nodigde mensen uit om stil te zitten zonder zichzelf gevangen te zetten. Het is telkens plaatsnemen op je troon van vrijheid.
De boeddha zei dat alles wat we zijn, voortkomt uit onze gedachten en dat we met die gedachten onze wereld scheppen. We kunnen dus veel zelf doen en hoeven niet als ‘kwetsbare mechaniekjes’ in de wereld te staan. We zijn méér dan ons lichaam dat gered moet worden. Onze geest is enorm plastisch, we kunnen de gigantische ruimte erin ontdekken en herscheppen tot een wereld van schoonheid en liefde. Dat is veel reëler dan de nauwe cocon van strijd en bezorgdheid waar we meestal in vertoeven. Het is eervol en het doet recht aan wie je bent om die vrije ruimte te ontsluiten, die niet bepaald is door je geschiedenis, je biologische of sociale conditie.

Hans Knibbe schreef het volgende aan zijn studenten:

Waar ik jullie aan wil herinneren is de onverstoorbaarheid van je Gewaar-Zijn. Hoewel alles om je heen verandert, verandert er vanuit spiritueel perspectief niets. De grond van je Gewaar-Zijn is nog steeds sereen, licht en gelukkig. Die verandert niet mee met de omstandigheden.

In deze verwarrende tijden kan ik het iedereen aanraden om ontvankelijk te worden voor die onverstoorbare, roerloze aard van je wezen. Door om te beginnen de werking en de functie van je gedachten te onderzoeken, in plaats van je erdoor te laten overweldigen en meeslepen.
Het is de wetenschap van de geest én spirituele beoefening, omdat het onze dagelijkse werkelijkheidsbeleving overstijgt, maar ook omvat. Ik bedoel hiermee dat we onszelf niet hoeven af te splitsen van de humane wereld en onze kreukels, niet een ‘mooie wereld’ hoeven te creëren of op een roze wolk gaan zitten. In meditatie leer je de subtiliteit van de verschillende lagen van je geest kennen en daardoor word je zelfs gevoeliger voor lijden. Je laat je angst en pijn aanraken door de wind van liefde. Iedere rouwtherapeut zal het je zeggen: je hoeft er alleen liefdevol bij te zijn, zodat het ontspant en waar mag zijn. Vanuit deze zachte Zijnsblik kan je zien dat je angst en pijn niets anders zijn dan wijze en levensbeschermende bewegingen van de open ruimte van Zijn. Al voelt het hard en gestold, angst en pijn zijn zo veranderlijk als ijs. Met wat warmte en zon smelten ze en gaan vloeien, naar de zee van Zijn…

In zijn nieuwste boek ‘Zitten en Zijn’* schrijft Hans Knibbe:
Meditatie is een eredienst aan je vrije aard. (…) We ontwikkelen intelligente, compassievolle gewoontes, die ons verder helpen als mens en maatschappij. (…) In de leegteblik blijven alle knowhow, vaardigheden en functies van de psyche intact, en kan je je leven vervolgen met lichte tred.

Het vraagt wel de bereidheid om jezelf los te haken van slachtofferschap en maatschappelijke identificaties. Daarover gaat onthechting. ‘Onthechting maakt vrijer en losser van dwangmatigheid. Je komt ruimer in je vel te zitten, je energie en gevoel krijgen meer speelruimte en worden evenwichtiger.’

Eigenlijk leven we ons leven, gevangen in een soort zwart-wit mozaïek. Maar onze natuurlijke woonplaats is een oneindige speeltuin vol kleuren! In Zijnsgeoriënteerde levenskunst ontdek je waarom er in je dagelijkse beleving zoveel levendigheid en schoonheid verloren gaat.
Door het stil te maken raak je aan de pantsering van je hart. Subtielere dimensies fluisteren een wereld van liefde. Je voelt verder dan je vel en je conditioneringen. Le désarmement des coeurs, zoals de Franse filosoof Jankélévitch het mooi omschreef.

Verder hoef je niet zo veel te doen, niet zoveel te veranderen. Vertrouw, de wijsheid en de acties komen er wel. Laat het leven maar aan zichzelf, dat leeft beter, zegt mijn leraar.

Trees Dewever, mei 2020.

* Het boek ‘Zitten in Zijn’ van Hans Knibbe verscheen in februari 2020. Na meer dan dertig jaar onderzoekswerk bundelde de auteur een schat aan kennis en informatie over de meditatievormen die beoefend worden in de School voor Zijnsoriëntatie. Geïnspireerd door dzogchen geeft hij deze eeuwenoude boeddhistische traditie een hedendaagse vorm. Wellicht het meest diepgaande meditatieboek in de lage landen, maar… zonder een goede leraar en oefensessies lukt het niet!