Meditatie: waarom zou je dat doen?

Ik probeer me te herinneren waarom ik zo’n twintig jaar geleden interesse kreeg in meditatie. Het
was iets uit het boeddhisme, waar geen oppermachtige God het voor het zeggen had. Daar voelde ik mij al comfortabel bij. Maar als ik grondiger kijk en eerlijk ben, dan had leren mediteren niet alleen te maken met een verlangen naar spirituele diepgang – ik ben altijd een meerwaardezoeker geweest – maar vooral naar een leven met minder spanning en ongemak. Ik had al jaren body work en stressonderzoek achter de rug, maar kwam erachter dat de geest bepalend is voor een diep gevoel van welbevinden.

It is our mind and that alone that chains us or sets us free. (Dilgo Khyentse Rinpoche)

Onbewust wist ik dat er een leven mogelijk was dat gemakkelijker leeft. Ik volgde mijn intuïtie dat meditatie mij daar naartoe kon leiden. Niets mis met mijn intuïtie, zo bleek.

Verlangen naar rust
Ik zie in mijn praktijk dat het de motivatie is van bijna alle mensen die willen leren mediteren: een verlangen naar meer rust, minder gepieker, minder spanning. Meer jezelf kunnen zijn. Dat is een mooie start. Het is de bereidheid om te stoppen, halt te houden. De overtuiging dat het nodig is iets nieuws te doen, iets anders te proberen. Vanuit de wetenschap dat wat je tot nu toe deed, dacht of weet, niet geleid heeft tot innerlijke rust en tevredenheid.

De start: een gebaar en een bereidheid
Het is eenvoudig gaan zitten. Daar maak je een gebaar, want het is niet zomaar zitten. Het is een ritueel waarin je plaatsneemt op je eigen grond en de bereidheid toont om contact te maken met jezelf, in al zijn puurheid en naaktheid. Dat is nog niet zo gemakkelijk, want je psyche wil niet rusten. Die zuigt je mee in verhalen, scenario’s en dramatiek en heeft het liever over de ander en de wereld dan in zichzelf te kijken naar wat er werkelijk speelt. Meditatie is deze soep-soap durven loslaten en in je eigen geest schouwen. Het is de moed hebben om alles aan te kijken en daar oordeelloos en zacht bij te blijven.
Mindfulness heeft methodieken ontwikkeld om de woelige bedrijvigheid van de geest tot bedaren te brengen en de babbelbox stil te leggen. Door in het hier en nu te blijven, concentratie te beoefenen en aandachtstraining, ontspant je drive om alsmaar van A naar Beter te huppelen. Deze vorm van meditatie werd ontwikkeld door een Amerikaanse psychiater en heet curatief te zijn. Volgens Edel Maex is het een op boeddhistische meditatie geïnspireerde therapie die beantwoordt aan een verlangen om even uit de ratrace te stappen en stil te staan (Knack, 23 mei 2018). De primaire beoefening is vertragen en kijken naar wat er in je geest en lichaam speelt. Het is de start van elke vorm van meditatie. Heel gezond en nuttig, vooral in de bestrijding van stress en depressie.
Een gelijkaardige methode om de geest tot rust te brengen vind je terug in Zijnsgeoriënteerde meditatie en heet daar wakkerte-beoefening.

Boeddhisme
Meditatie gaat wel veel verder dan bevrediging van behoeftes aan mentale rust of ontspanning. Omdat ik hou van the real thing kijk ik graag wat dieper. Dat doet ook Zijnsoriëntatie, die een eigen meditatievorm heeft ontwikkeld, geïnspireerd op het Tibetaans of Vajrayana boeddhisme. Toch altijd interessant om naar de roots te kijken. We zouden haast vergeten dat Siddhartha Gautama zo’n 2500 jaar geleden, na jaren meditatie, in grote vreugde ontdekte wat verlichting is en het nadien zijn missie was om alle mensen dit zicht bij te brengen. Eeuwen later houdt deze missie nog altijd stand. Het woord Boeddha betekent in het Pali ‘degene met een allesomvattend inzicht’. Het is niet een soort eretitel, maar wijst naar het boeddhaschap in ieder van ons. Er wordt niets bestreden en er hoeft niets geloofd te worden. Er is geen oppermacht die boven de mensen staat. Zo ook niet in Zijnsoriëntatie, want ik beschouw mezelf niet als boeddhist, voor alle duidelijkheid. Wel onderwijst Hans Knibbe (stichter en spiritueel leraar van Zijnsoriëntatie) ons tijdens retraites regelmatig in oude boeddhistische teksten van grote leraren zoals Padmasambhava of Lonchenpa.

Stil verblijven
Zo besprak hij onlangs met studenten de instructies van Tashi Namgyal, die iets zeggen over hoe je je meditatie begint:

“Word zacht. Laat de spanning in je geest die samenhangt met grijpend conceptualiseren, het verbeelden van de eindstaat, het vastzetten van inzichten en positieve ervaringen, los. Zo wordt de natuurlijke geest geen object voor je verkrampte psyche, maar leer je ontspannen in Zijn en ongekunsteldheid”.

De tekst heeft iets zachtaardigs en eenvoudigs. We hebben veel zachtheid en eenvoud nodig, want ons brein is super dynamisch en overbelast. Ons energiesysteem is in de war, opgetrokken en rigide. We zijn niet in rust, verfijnd, soepel en lenig, zoals we eigenlijk horen te zijn. Daarom zijn onze gedachten zo ongecontroleerd en dominant.
In de afgelopen jaren heb ik in mijn meditaties – met scha en schande – geleerd om te rusten in de volkomen ongecompliceerde oergrond van mijn geest, van waaruit alles verschijnt als een dans van Zijn, zoals Knibbe het mooi verwoordt. Maar het was niet altijd feest. Ik kreeg ook beter zicht op mijn neuroses, lelijkheid en gewoontepatronen. Dat komt ook altijd mee en daar leer je mee werken. Je leert negativiteit herkennen als defensies en gestolde openheid. In Zijnsmeditatie is er gelukkig veel dieptepsychologische kennis aanwezig, maar er is ook mildheid, compassie en liefde, waardoor je telkens weer ontspant op plekken waar je normaliter van wegloopt.
Dé grote ontspanning heeft naar mijn ervaring alleen te maken met het alomvattende zicht van verlichting. Het is een wijze van ‘zien’ waarin alles gemaakt is van openheid en leegte: zowel kramp als kwaliteit, zowel mooi als lelijk, zowel pijn als geluk, zowel ik als jij. Het is keuzeloos, belangeloos present zijn met alles. Inherente verbondenheid ervaren, maar ook los staan van alle ankers uit je comfortzone.

Verlicht zijn we allemaal, maar we weten het niet!
Verlichting is de natuurlijke staat, de ‘nature of mind’, zoals je leest in de tekst van Namgyal. Die natuurlijke geest is niet te bereiken of te verkrijgen, door het simpele feit dat hij er altijd al was en is. We zijn allen in staat verlichting te ervaren. Of beter nog: we zijn als mensensoort capabel om zicht te krijgen op het allesomvattende geheel. We zijn in staat om de sluiers en de verwarring van onze psyche, onze defensies te doorzien en een doortocht te maken naar complete openheid.

Het gaat er niet om een ontwaakte staat van geest op te bouwen, maar om de verwarring die de weg ernaar toe verspert, weg te branden. (Chögyam Trungpa)

Straffer nog: je kan nooit buiten verlichting vallen! Het is niet iets buiten ons, niet te vinden in ons, maar de naakte, oorspronkelijke, pure grond van alles. Altijd daar.
Dat doet mij denken aan een dreuntje uit de catecheselessen van mijn kindertijd: “Waar is God? God is overal: in de hemel, in de aarde en op alle plaatsen”. Alleen heeft het christendom weinig nadruk gelegd op het goddelijke in ons, maar ons eerder bezwaard met zonde en schuld. Naastenliefde is er belangrijker dan zelfliefde, terwijl het boeddhisme je leert om de boeddha te zijn die je altijd al was.
Ik moet bekennen dat ik lang geworsteld heb met het woord ‘verlichting’. Het is zo’n beladen, ouderwets woord. Je haalt er geen likes mee. Ik heb enige sluiers van ijdelheid en angst moeten neerleggen om ermee op mijn gemak te geraken. Ik heb het vervangen door het woord ‘vrijheid’, dat verwijst naar onthechting. Maar vrijheid heeft dubbele betekenissen en wordt soms vertaald als ‘doen waar je goesting in hebt’. Het woord verlichting eert de traditie van duizenden jaren science of mind, haar geschriften en alle wijze leraren die richtlijnen hebben aangereikt om mensen gelukkiger te maken.

Meditatie is hot
Er is meer en meer interesse in meditatie. Zelfs de Vlaamse minister van Welzijn ziet de zorginstellingen en hulpverleners graag aan de slag gaan met mindfulness (evidence-based of course), al is die interesse er vooral om het torenhoge suïcidecijfer in Vlaanderen van drie per dag naar beneden te halen.
Maar meditatie kan ook heet zijn en is niet ascetisch. Zijnsmeditatie althans is niet droog, maar wakkert je vuur en je sensibiliteit aan. Het is crazy wisdom, om Trungpa nog eens te citeren. Het maakt je dynamischer, passioneler en authentieker – kwaliteiten die door conventies vaak zijn ondergesneeuwd.
In meditatie ga je niet op zoek naar een ideale eindstaat of een mooi compartiment om je tentje op te slaan. Het is rusten in rauwheid, rusten in liefde, rusten in alles.
Het is rusten in Zijn en dat is ongelooflijk joyeus!
Daarom doe ik het dus.
Be my guest!

Trees
juli 2018